Λίγες ώρες μετά τη συμφωνία της Συνόδου Κορυφής για το προσφυγικό, τίποτα δεν μοιάζει να έχει αλλάξει στους καταυλισμούς της περιοχής.
Η αμήχανη παρουσία της Ελληνικής Αστυνομίας στον καταυλισμό της Ειδομένης περιορίζεται στο να επιτρέπει ή όχι την είσοδο των αυτοκινήτων των δημοσιογράφων και των εθελοντών, ενώ μόλις τις τελευταίες μέρες αστυνομικοί άρχισαν να μοιράζουν και μία ανακοίνωση που γράφει στα ελληνικά και τα αραβικά: «Τα σύνορα είναι κλειστά. Στους χώρους φιλοξενίας θα βρείτε τροφή και διαμονή. Μην εμπιστεύεστε ανεύθυνους που σας βάζουν σε κίνδυνο. Μην ταλαιπωρείστε χωρίς λόγο» . Δεν αναφέρονται περισσότερες πληροφορίες, όπως πού βρίσκονται αυτοί οι χώροι φιλοξενίας ή το πώς ακριβώς μπορούν οι πρόσφυγες να μεταβούν σε αυτούς.
Λίγα μέτρα παρακάτω βλέπει κανείς τις ανακοινώσεις πεταμένες στα λασπόνερα, ή ακόμα και σκισμένες. Η αναφορά της Αστυνομίας σε «ανεύθυνους» παραπέμπει ευθέως σε ομάδα ακτιβιστών που όπως φαίνεται διέδωσαν την προηγούμενη εβδομάδα την ύπαρξη μιας διαδρομής χωρίς φράχτη, με αποτέλεσμα περισσότεροι από 1000 πρόσφυγες να διασχίσουν με κίνδυνο της ζωής τους έναν ορμητικό χείμαρρο για να συλληφθούν και να επαναπροωθηθούν με ακραία βίαιο τρόπο, όπως καταγγέλλουν, πίσω στην Ειδομένη.
Μπαίνοντας στο καταυλισμό μας καλωσορίζει ένα πουκάμισο που ανεμίζει με το σύνθημα «Human rights don’t apply here – Τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν ισχύουν εδώ». Η διοίκηση της περιοχής έχει δοθεί στην Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ και σε συνεργασία με τις Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις φροντίζουν για τη διατροφή, την ένδυση, την καθαριότητα, αλλά και την υγειονομική περίθαλψη των προσφύγων. Δίπλα από τον καταυλισμό νοικιάστηκε ένα χωράφι όπου τις προηγούμενες μέρες στήθηκαν τέσσερεις καινούργιες σκηνές των Γιατρών Χωρίς Σύνορα. Η κάθε μία έχει χωρητικότητα για 80 κουκέτες, ανεβάζοντας τον συνολικό αριθμό κλινών του καταυλισμού περίπου στις 4.000. Σύμφωνα με την καταγραφή προσφυγικών ροών που έγινε στις 19 Μαρτίου, στον καταυλισμό της Ειδομένης αυτό το διάστημα βρίσκονται 10.500 πρόσφυγες. Συνολικά στις δομές και στους χώρους φιλοξενίας της χώρας καταμετρήθηκαν 47.536 πρόσφυγες. Σε μία από τις κεντρικές σκηνές μέσα στον καταυλισμό ξεχωρίζει το γκράφιτι «Dignity now – Αξιοπρέπεια τώρα», αίτημα εύγλωττο αν αφήσει κανείς το βλέμμα του να περιπλανηθεί στον χώρο. Σκουπίδια και λασπόνερα. Αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Το αίτημα της Αξιοπρέπειας αφορά τον πυρήνα της προσφυγικής ιστορίας: η Ευρώπη βλέπει τους πρόσφυγες ως ένα βάρος. Και αυτό οι πρόσφυγες το ξέρουν.
Λίγες ώρες μετά την απόφαση της Συνόδου, η μεγαλύτερη αλλαγή στην Ειδομένη είναι η βελτίωση του καιρού. Μετά τη συνεχή βροχόπτωση παντού κρέμονται πλυμένα ρούχα: στα κλαδιά των δέντρων, στον φράχτη των συνόρων, δίπλα από τα σκουπίδια. Όπως μας είπαν οι εθελοντές, που εκείνη την ώρα μοίραζαν καινούργιες σακούλες σκουπιδιών στις σκηνές, τις προηγούμενες μέρες η ατμόσφαιρα ήταν αποπνικτική από τις φωτιές που άναβαν οι πρόσφυγες, καθώς προκειμένου να ζεσταθούν «έκαιγαν ότι μπορείς να φανταστείς, μέχρι και τα αδιάβροχά τους».
Ο 27χρονος Hasan από τη Συρία μένει μαζί με την οικογένεια του στον καταυλισμό της Ειδομένης εδώ και 22 μέρες. Ο τελικός τους προορισμός, όπως και των περισσοτέρων, είναι η Γερμανία. Εκεί τους περιμένει η μητέρα και ο αδερφός του. Επικοινωνεί μαζί τους μέσω facebok, viber και what’s app. Δεν είχε ακόμα ενημερωθεί αναλυτικά για την απόφαση της Συνόδου και μας ρώτησε με αγωνία αν θα τους στείλουν πίσω στην Τουρκία. Η σκηνή τους, με τη σύζυγο και την λίγων μηνών κόρη τους, είναι δίπλα από την «πόρτα» των συνόρων, όπως την αποκαλεί. Όσο μιλάμε παρακολουθούμε την «πόρτα» να ανοίγει για να περάσει μία εμπορική αμαξοστοιχία. Καθώς φεύγουμε από τη σκηνή τους βλέπουμε τους φωτογράφους να έχουν μαζευτεί γύρω από ένα παιδί που έστελνε σαπουνόφουσκες πάνω στον φράχτη. Λίγο παρακάτω μας σταμάτησε ένας νεαρός άντρας που προσπαθούσε να μας πει κάτι. Όταν διαπίστωσε πως δεν καταλαβαίνουμε τι μας λέει έβγαλε και μας έδειξε στην οθόνη του κινητού του μία πρόταση στα αγγλικά: «Μπορώ να μεταφέρω τη σκηνή μου κάτω από τη μεγάλη τέντα γιατί θα την πάρει ο αέρας;» Μας έδειξε μία μεγάλη τέντα εθελοντικής οργάνωσης, καθώς και τη μικροσκοπική σκηνή του που πράγματι με δυσκολία παρέμενε στο έδαφος. Όπως και στην περίπτωση του Hasan ταξίδευε κι αυτός με τη σύζυγο και το μωρό τους.
Προχωρώντας προς τις ράγες των τρένων συναντήσαμε έναν αγόρι που έσπρωχνε με δυσκολία ένα λασπωμένο καρότσι φορτωμένο με πράγματα. Τον ρωτήσαμε αν φεύγει από τον καταυλισμό και με χειρονομίες μας εξήγησε πως απλά μεταφέρει τη σκηνή του δίπλα σε φίλους του. Αργότερα μάθαμε πως τα πούλμαν που ξεκινάνε από την Ειδομένη για Αθήνα με το ζόρι συγκεντρώνουν λιγότερα από 200 άτομα, καθώς η πλειοψηφία των προσφύγων προτιμάει να παραμείνει κοντά στα σύνορα, με την προσδοκία πως κάποια στιγμή θα καταφέρουν να ταξιδέψουν προς τον τελικό προορισμό τους, που στις περισσότερες περιπτώσεις είναι η Γερμανία. Παράλληλα, κάτω από τις πιο αντίξοες συνθήκες, οι πρόσφυγες προσπαθούν να προσαρμοστούν. Τα παιδιά βρίσκουν νέους τρόπους παιχνιδιού, οι γυναίκες προσπαθούν να μαγειρέψουν πάνω σε πρόχειρες φωτιές, οι άντρες προσπαθούν να κάνουν το περιβάλλον γύρω από τις σκηνές τους να θυμίζει όσο το δυνατόν περισσότερο κάτι από σπίτι. Μία άτυπη κοινωνία με γειτονιές ομοεθνών, αυτοσχέδιο κουρείο, ενώ στις γραμμές των τρένων συναντήσαμε και σκηνή προσευχής.
Αφού διασχίσαμε τις σκηνές κατά μήκος των γραμμών και πίσω από το κτήριο του Σταθμού γνωρίσαμε την 15χρονή Savin από το Κουρδιστάν. Ήταν πολύ χαρούμενη που εξάσκησε μαζί μας τα αγγλικά που έμαθε στο σχολείο. Μας είπε πως ταξιδεύει περίπου έξι μήνες και πως στην Ειδομένη είναι 17 μέρες, μαζί με τη μητέρα και τα 5 αδέρφια της. Πριν φύγουμε από τη σκηνή τους μας ρώτησε ντροπαλά αν έχουμε καμία καραμέλα. Όταν άπλωσα το χέρι μου με τις καραμέλες το κάθε παιδί πήρε από μία και δεν ακούμπησαν τις δύο που περίσσεψαν, παρά μόνο όταν τους προτρέψαμε να τις πάρουν. Τότε ο 10χρόνος αδερφός της σηκώθηκε, πήρε ένα μήλο και αφού το έπλυνε μου το πρόσφερε χαμογελώντας.
Στην έξοδο μας από τον καταυλισμό συναντήσαμε μία μικρή ειρηνική διαμαρτυρία από δέκα άντρες που κρατούσαν χαρτόνια και πανό με το αίτημά τους για άνοιγμα των συνόρων. Την επόμενη μέρα θα πραγματοποιούνταν ξανά διαμαρτυρία, πιο δραστική αυτή τη φορά καθώς μία μικρή ομάδα Σύρων πραγματοποίησε καθιστική διαμαρτυρία πάνω στη σιδηροδρομική γραμμή Ελλάδας – ΠΓΔΜ (http://news247.gr/eidiseis/koinonia/diamartyria-sthn-eidomenh-prosfyges-peftoyn-stis-rages-toy-trenoy.3965156.html)
Παρεμπόριο και υψηλοί τζίροι
Στην είσοδο του καταυλισμού υπάρχουν και οι αγοραπωλησίες, καθώς πάνω σε αυτοσχέδια καφάσια μεταπωλούνται από τους ίδιους τους πρόσφυγες προϊόντα όπως ρύζι, λάδι, κονσέρβες, αυγά, μπαταρίες ή υγρό απορρυπαντικό πιάτων. Λίγα μέτρα πιο κάτω υπάρχει και οργανωμένη καντίνα, ενώ σε μεγαλύτερη κλίμακα εξελίσσεται το παρεμπόριο στην είσοδο του χωριού της Ειδομένης. Είδη μαναβικής, ψωμιά, κουλούρια, αναψυκτικά, κατσαρόλες, παπούτσια, όλα μέσα σε πορτμπαγκάζ αυτοκινήτων και παραταγμένα σε μία αυτοσχέδια υπαίθρια αγορά. Το αυτοκίνητο με τα ψωμιά έρχεται καθημερινά από την Αξιούπολη και όπως μας είπαν οι ιδιοκτήτες του υπήρχαν μέρες που ξεπουλούσαν και επέστρεφαν και δύο και τρεις φορές μέσα στη μέρα. Πλέον η ζήτηση έχει σταθεροποιηθεί στα 300 περίπου τεμάχια, με την τιμή του καρβελιού στα 80 λεπτά. Στα λαχανικά μας είπαν πως τόσο υψηλούς τζίρους είχαν να κάνουν από το 2006 και τα προϊόντα με τη μεγαλύτερη ζήτηση είναι οι ντομάτες και τα λεμόνια. «Μπορεί να περάσουν και 500 άτομα» μας είπαν χαρούμενοι, σε αντίθεση με τον έμπορο των κατσαρολικών, που ήρθε σήμερα για πρώτη φορά, από τον Βόλο, και δεν θα ξαναέρθει, καθώς δεν υπάρχει ζήτηση. Μαζί του συμφώνησε και ο κουλουρτζής που αμυντικά μας απάντησε πως πουλάει στην καθιερωμένη τιμή των 50 λεπτών.
Οι καταυλισμοί στο Πολύκαστρο
Φεύγοντας από την Ειδομένη και κατευθυνόμενοι προς Νέα Καβάλα περάσαμε από το βενζινάδικο – ξενοδοχείο Χαρά. Δεν πρόκειται για καταυλισμό, αλλά για μία στάση ανεφοδιασμού και ξεκούρασης, όπου αρκετοί πρόσφυγες επιλέγουν για να περάσουν το βράδυ τους. Εμείς συνεχίσαμε τον δρόμο μας προς το Αεραθλητικό Κέντρο της Νέας Καβάλας που λειτουργεί ως κέντρο προσωρινής φιλοξενίας και στεγάζει αυτή τη στιγμή περίπου 3.500 πρόσφυγες. Πέντε από αυτούς, πέντε μικρά αγόρια, είχαν σταθεί στο συρματόπλεγμα και με το που μας είδαν να πλησιάζουμε άρχισαν να μας φωνάζουν “football – football”. Δυστυχώς δεν είχαμε να τους δώσουμε την μπάλα που τόσο ήθελαν, ούτε μπορέσαμε να τους γνωρίσουμε από κοντά, καθώς δεν μας επιτράπηκε η είσοδος. Τον συντονισμό του καταυλισμού τον έχει αναλάβει ο Ελληνικός Στρατός και οι δομές που έχουν στηθεί έχουν τη δυνατότητα φιλοξενίας έως 4.000 ανθρώπων. Αντίστοιχη πρόβλεψη μέγιστου αριθμού ανθρώπων δεν υπάρχει για το ΠΑΘΕ Πολύκαστρο – Plaza, ή αλλιώς για το πρατήριο της ΕΚΟ που φιλοξενεί στο parking του περίπου 1.250 πρόσφυγες. Αρχικά το parking του πρατηρίου χρησίμευε ως στάση των γεμάτων με πρόσφυγες λεωφορείων, ώστε να υπάρχει μία ελεγχόμενη ροή προς την Ειδομένη. Οι ώρες αναμονής ήταν πολλές και υπήρχαν περιπτώσεις που οι οδηγοί δεν άφηναν τους πρόσφυγες να κοιμούνται κατά τη διάρκεια της νύχτας στα λεωφορεία. Κάπως έτσι άρχισε να στήνεται ο άτυπος καταυλισμός, που πλέον στεγάζει θερμαινόμενες σκηνές της Ύπατης Αρμοστείας. Η φήμη είναι πως οι συνθήκες είναι καλύτερες από τους υπόλοιπους καταυλισμούς και πως τον προτιμούν οι οικογένειες με μικρά παιδιά. Την ώρα που φτάσαμε είχε γίνει διανομή φαγητού, -φασολάδα σε πλαστικά ποτήρια- και επικρατούσε σχετική ησυχία. Στην απέναντι πλευρά του δρόμου μία παρέα αγοριών έπαιζε ποδόσφαιρο, ενώ ορισμένοι άντρες κάθονταν στο διπλανό καφέ και ενημερώνονταν για τις εξελίξεις. Εκεί γνωρίσαμε τον 30χρονο Issam που ταξιδεύει με την οικογένεια του. Είναι ήδη 15 μέρες στον καταυλισμό και δεν σκέφτεται να απομακρυνθεί, γιατί όπως μας είπε περιμένει πως κάποια στιγμή θα ανοίξουν τα σύνορα.
Καταυλισμός και φιλοξενία στο Χέρσο του Κιλκίς
Το κέντρο προσωρινής φιλοξενίας, στο πρώην στρατόπεδο Μαζαράκι, στο Χέρσο φιλοξενεί σύμφωνα με την καταμέτρηση της 19ης Μαρτίου 3.850 ανθρώπους. Οι «εθελοντές του Χέρσου», μια δυναμική ομάδα που κινητοποιήθηκε από την πρώτη στιγμή που οι πρόσφυγες ήρθαν στην περιοχή τους, δηλώνουν πως ο αριθμός αυτός έχει μειωθεί περίπου στις 3.000, καθώς η έντονη βροχόπτωση οδήγησε ένα ποσοστό των προσφύγων στο να αναζητήσει είτε φιλοξενία, είτε ακόμα και κατάλυμα σε κάποιο ξενοδοχείο της περιοχής. Τη διατροφή μέσα στο στρατόπεδο, που είναι στη δικαιοδοσία του στρατού, την έχει αναλάβει ιδιωτική εταιρία catering. Μέσα στις επόμενες μέρες αναμένεται να δραστηριοποιηθούν και οι μη κυβερνητικές οργανώσεις και η βασικότερη πρόκληση που θα κληθούν να αντιμετωπίσουν είναι το πρόβλημα καθαριότητας και υγιεινής καθώς οι εγκαταστάσεις είναι, σύμφωνα με τους εθελοντές, ακατάλληλες. Παράλληλα τονίζουν πως στους κύκλους των προσφύγων είναι έντονη η παραπληροφόρηση, καθώς έχει κυκλοφορήσει η φήμη πως τα σύνορα της ΠΓΔΜ θα ανοίξουν μέσα στις επόμενες μέρες.
Από την πλευρά τους οι εθελοντές Χέρσου κάνουν έκκληση για να αυξηθούν οι φιλοξενίες προσφύγων σε σπίτια, καθώς όπως αναφέρουν αναμεσά τους υπάρχουν έγκυοι και μικρά παιδιά που έχουν άμεση ανάγκη από καλύτερες συνθήκες διαβίωσης, έστω και σε προσωρινή βάση. Ο Τίμος Κεχαγιάς, εθελοντής που φιλοξενεί αυτή τη στιγμή μία οικογένεια με τρία ανήλικα παιδιά 2, 3 και 4 ετών μας εξήγησε πως ο μόνος λόγος που θα ήθελαν οι συγκεκριμένοι άνθρωποι να επιστρέψουν στο Χέρσο θα ήταν για να είναι κοντά στα σύνορα, στην παρούσα όμως φάση προτιμούν να μείνουν στη Θεσσαλονίκη. «Είναι ήσυχοι επειδή ξέρουν πως δεν πρόκειται να επαναπροωθηθούν στην Τουρκία, προσδοκούν όμως πως σύντομα θα μπορέσουν να φύγουν από την Ελλάδα προς την Δυτική Ευρώπη. Είναι υπέροχοι άνθρωποι. Μπορεί να δυσκολευτήκαμε λίγο με τη γλώσσα, δεν είχαμε όμως πρόβλημα να επικοινωνήσουμε στην ουσία. Το πρώτο που ζήτησαν με το που ήρθαν σπίτι ήταν να κάνουν μπάνιο. Όταν τους ρώτησα αν θα πάνε να ξεκουραστούν μου είπαν πως είναι τόσο ενθουσιασμένοι που δεν θα μπορέσουν να κοιμηθούν από τη χαρά τους. Στο Χέρσο δεν είχαν ηλεκτρικό, οι σκηνές δεν είχαν δάπεδο και το γάλα των παιδιών το ζέσταιναν με τις ώρες σε μία φωτιά με κούτσουρα.»
Το ερώτημα είναι για πόσο καιρό ακόμα μία επίσκεψη στους καταυλισμούς θα συνοδεύεται από το ίδιο μοτίβο δυστυχίας, ταλαιπωρίας και αποσπασματικής πληροφόρησης. Η χειρότερη, αλλά και ρεαλιστικότερη απάντηση είναι πως δεν πρόκειται να αλλάξει κάτι άμεσα. Αν θέλουμε να θεωρούμε πως πράγματι μας απασχολεί η προσφυγική κρίση και πως δεν περιοριζόμαστε απλά και μόνο στα αισθήματα συμπόνοιας και συμπάθειας, τότε είναι απαραίτητο να εξετάσουμε και άλλες πιο χειροπιαστές αλλά και ριζοσπαστικές λύσεις, όπως τη σταδιακή ένταξη των προσφύγων στην ελληνική κοινωνία. Η μετατροπή της χώρας μας από χώρα διέλευσης σε χώρα υποδοχής μπορεί να είναι μια θαρραλέα, αλλά και ταυτόχρονα μια αναγκαία πολιτική κίνηση, που θα αποτελέσει παράδειγμα για τη μέχρι στιγμής αδιάλλακτη Ευρώπη.